فراتحلیل روانشناختی رابطه فرم و عملکرد در فرآیند طراحی معماری از منظر خلاقیت

زمینه: معماری یکی از حوزه‌‌های تأتیرگذار انسانی است که ماهیت آن در هر صورت به طراحی و فرآیند طراحی باز می‌‌گردد و بنابراین نقش خلاقیت در ایعاد مختلف آن انکارناپذیر می‌‌باشد. طراحی نیز در مفهوم عام آن یک تلاش انگیزشی برای رفع نیازهای انسانی بوده که در مقیاس معماری و به صورت کلان با دو رکن اساسی فرم و عملکرد سر و کار داشته و چگونگی و چرایی رابطه این ارکان بنا به ماهیت معماری از دیرباز مطرح بوده است. لذا توجه به نقش بارز خلاقیت معمارانه در بازشناسی و بازتعریف این رابطه اساسی، حائز اهمیت می‌‌باشد. هدف: هدف اصلی این تحقیق، واکاوی چیستی رابطه فرم و عملکرد از یک سو و تبیین مولفه‌‌های موثر بر آن از سوی دیگر با بهره‌‌گیری از نگرشی مبتنی بر شناخت ابعاد و مراتب وجودی انسان به عنوان کاربر آثار معماری و تعیین نقش خلاقیت در این رابطه است. روش: تحقیق کیفی حاضر با استفاده از یک روش توصیفی و متعاقباً تحلیل محتوای کیفی تحت رویکردی تطبیقی - تفسیری به شناسایی متغیرهای اساسی موجود در نظریات مطرح در باره نسبت فرم و عملکرد معماری پرداخته و با استدلال منطقی و تفکر انتقادی، سعی بر تدقیق و بازتعریف روابط بین آنها داشته است. از آنجایی که نتایج این تحقیق با اتکا به فرآیندهای تحلیلی رهیافته به نظریات محققین و نظریه‌‌پردازان پیشین استوار می‌‌گردد، لذا می‌‌توان آن را یک فراتحلیل کیفی دانست که عطف به وجوه مورد تمرکز پژوهش، دارای ابعاد انسانشناختی است. نتیجه‌‌گیری: با توجه به قرابت محتوایی در مفاهیم طراحی و خلاقیت بویژه در حوزه‌‌های هنری از جمله معماری، به نظر می‌‌رسد که بتوان در تبیین جامع رابطه فرم و عملکرد از مفهوم خلاقیت بهره گرفته و نهایتا بر این مبنا، مدل مفهومی و متعاقباً نظریه‌‌ای ارائه نمود که نسبت به موارد پیشین دارای جامعیت بوده و کاستی‌‌‌‌های موجود در آنها را مرتفع سازد. با این مضمون که فرم بر مبنای خواهش‌‌های متعدد انسان خلق می‌‌شود و به واسطه تأمین عملکردها و فراعملکردها متناسب با ابعاد مختلف خلاقیت به کار رفته در حصول آن، ارضاء نیازهای اولیه و ثانویه بشر را در مراتب مختلف ممکن می‌‌نماید.